گشتی در لابه‌لای اسناد شهدا استان اصفهان

از «طالقانی» که وارد «شمس‌آبادی» می‌شوی و انتهایش را به سمت «مطهری» پیش می‌گیری، به ساختمانی میرسی که دیوارهایش، نرده‌های فلزی است که به تصاویر شهدا مزین شده و سردر آن تابلویی با این عنوان «بنیاد شهید اصفهان» به چشم می‌خورد.
ساختمانی که وقتی گذرت به حوالی آن می‌افتد، ناخودآگاه میبردت به دهه 60؛ همان سال‌های جنگ و آتش... حتی امروز که 28 سال از پایان آن روزهای پُررنج‌ می‌گذرد! و حالا وقتی سراغ شهدا را در این ساختمان می‌گیری، به زیرزمینی میبرنت که تعدادی قفسه با شکل و شمایل خاص خود در آن قرارگرفته و با پرونده‌هایی از بالا و تا پایین، پر شده‌اند.

اسنادی به جامانده از سفرکردگان راه دوست... اسنادی از شهدای سال 42 و قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تا اسناد 23 هزار شهید جنگ تحمیلی استان اصفهان و البته شهدای بعد از جنگ تا سال 82. آنچه در این وهله نظرت را به خود جمع می‌کند این است که این قفسه‌ها هنوز به اسناد شهدای مدافع حرم مزین نشده است.
در انتهای حیات بنیاد شهید اصفهان، ساختمان مجزایی است که به موزه شهدا معروفیت دارد و در زیرزمین آن، مجموعه‌ای چندبخشی قرار گرفته که یک بخش آن به کتابخانه تخصصی دفاع مقدس اختصاص دارد، بخش دیگر آن به آرشیو فیلم و صوت و انتهای سمت راست به سالن کوچکی منتهی می‌شود که با تعدادی قفسه پر شده است.
اسنادی که در این قفسه‌ها قرار گرفته در سه بخش شهدا، آزادگان و جانبازان است و البته آن طور که «مرضیه عبداللهی» کارشناس مسئول بخش اداره اسناد بنیاد شهید می‌گوید در کنار شهدا، جانبازان بالای 70 درصد و آزادگان با سابقه بیش از 8 سال اسارت نیز در بخش اسناد بنیاد شهید اصفهان، پرونده دارند، این درحالیست که اگر این افراد به شهادت رسیده باشند، در قفسه شهدا نیز پرونده‌ جداگانه‌ای برای آنها تعریف شده است.
اصل آثار شهدا در تهران نگهداری می‎‌شود
عبداللهی می‌گوید: برای اینکه ماندگاری این اسناد را تضمین کنیم به موازات این قسمت نگهداری، مخزن دیجیتالی هم راه‌اندازی شده است که اسکن تمامی مدارک و اسناد شهدا در بخش‌های مجزا همچون وصیت‌نامه، زندگینامه، دست نوشته‌ها، عکس و ...‌‌ ثبت و ضبط و در آن ذخیره شده است.
این‌که اصل آثار شهدا در تهران نگهداری می‌شود، موضوعی دیگری است که عبداللهی به سراغ آن می‌رود و عنوان می‌کند: با توجه به این که مرکز نگهداری اسناد شهدا در تهران با بهترین و به روزترین امکانات در حال فعالیت است و به دلیل فضای مساعد آن برای نگهداری اسناد، تمامی استان‌ها موظف‌اند اصل آثار شهدای خود را برای مراقبت و نگهداری بهتر به تهران ارسال کرده تا با شیوه‌های خاص و علمی‌تر و حتی در محیطی با درجه حرارت مناسب نگهداری شوند.
اگرچه «مرکز اسناد بنیاد شهید و ایثارگران» در خیابان ملک الشعرای تهران بیش از یک دهه است که راه‌اندازی شده و با جمع آوری بیش از نه میلیون آثار شهدا از سراسر کشور شکل یافته؛ اما استان‌ها از جمله استان اصفهان نیز نسبت به نگهداری این اسناد همت گماشته و تصاویری از آن‌ها را در سازمان خود نگهداری می‌کنند.
اینجا فقط آثار مکتوب از شهدا نگهداری می‌شود
عبداللهی می‌گوید: در حال حاضر جمع آوری اصل آثار شهدا در استان اصفهان و ارسال آن‌ها به تهران روبه پایان است و فقط در تعدادی از شهرستان‌ها، آنهم به دلیل بالابودن تعداد شهدای‌شان کار ادامه داشته و ارسال آثار به مرکز اصفهان هنوز درحال انجام است.  
با هم به داخل راهروهایی می‌رویم که هر دو طرفش را قفسه‌هایی پوشانده و از نزدیک پوشه‌هایی که آثار شهدا در داخل آنها قرار گرفته است را نگاه می‌کنیم، به گفته عبداللهی هرکدام از این پوشه‌ها، 20 پرونده از شهدا را در داخل خود جای داده است.
البته ناگفته نماند هرگونه اثر مکتوبی که از شهدا، آزادگان و جانبازان باشد در اینجا نگهداری می‌شوند، نکته قایل توجه در این بخش این است که پرونده سرداران شهید در قفسه‌ای جدا و داخل پوشه‌هایی آهنی با رنگ متفاوت جای داده شده‌اند به طوری که متفاوت از دیگر پرونده‎ها به چشم می‌آیند.
او در مورد نگهداری آثار موزه‌ای همچون لباس و دیگر وسایل شهدا می‌گوید: این جا فقط آثار مکتوب نگهداری می‎‌شوند و آثار موزه‌ای نیز برای نگهداری به تهران ارسال می‌شود؛ البته بعضا تعدادی از آثار موزه‌ای در اصفهان و در موزه بنیاد شهید نیز وجود دارد.

عبداللهی آلبومی را به ما نشان می‌دهد که عکس‌ پیکرهای مطهر شهدا در آن جای گرفته است. او در ادامه می‌گوید: این عکس‌ها هرچند وقت یکبار ضدعفونی می‌شوند ولی مواد خاصی به آنها زده نمی‌شود؛ این که همه این عکس‌ها اسکن شده آن به تهران فرستاده شده نیز موضوع دیگری است که او به آن اشاره می‌کند

.

آرشیو فیلم و صوت جنگ، دیجیتال شده است
در ادامه بازدید از بخش اسناد، سراغ بخش آرشیو فیلم را می گیریم که مطلع می‌شویم همین جا در کنار ماست. به عبارتی می‌توان گفت که در این بخش، کلیه آثار دیداری و شنیداری مربوط به جنگ و شهدا نگهداری می‌شود.
«محمدرضا سجادیان»؛ مسئول بخش آرشیو فیلم و صوت بنیاد شهید اصفهان نزدیک به 36 سال است که مشغول به این حرفه شده و از ابتدای ورودش، در همین قسمت مشغول به کار شده است، او البته از سال 53، دوربین به دست بوده و فیلمبرداری با فیلم‌های 8 میلمتری را از آن موقع آغاز کرده است.
سجادیان در رابطه با فعالیتش در این بخش می‌گوید: ماتمامی فیلم‌های آنالوگی که به صورت ویدئویی و مربوط به شهدا، آزادگان و جانبازان است را به دیجیتال تبدیل کرده و روی سی‌دی آورده‌ایم همچنین نوارهای کاستی که حاوی صوت شهدا و رزمندگان است را به لوح فشرده DVD تبدیل می‌کنیم.
او با بیان این‌که این فیلم‌ها و صوت‌ها برای سه قسمت تهیه می‌شوند، می‌گوید: این فیلم‌ها باید هم در اختیار خانواده شهدا و ایثارگران، هم آرشیو بیناد و هم مخزن تهران قرار گرفته شود، سجاد عنوان می‌کند که شهرستان‌ها نیز فیلم‌ها و صوت‌های شهدا و رزمندگان خود را برای تبدیل به لوح فشرده در اختیار ما می‌گذارند.
تولید نزدیک به 2500 برنامه‌ رادیویی و تلویزیونی
او تولید و پخش برنامه‌های‌ تلویزیونی «رایحه عشق»، برنامه «تا بی‌نهایت»، برنامه «از تبار آسمانیان» و برنامه‌های رادیویی «قاف عشق»، «خبر از ستاره» و «بازتاب مهتاب» را از دیگر فعالیت‌های انجام شده در راستای ثبت و ضبط خاطرات شهدا اعلام می‌کند و می‌گوید: تمامی این برنامه‌ها علاوه بر اینکه در آرشیو اینجا نگهداری می‌شوند، یک نسخه آن در اختیار خانواده‌ شهید و یا رزمنده و جانباز و آزاده‌ای که در آن برنامه حضور داشته و نسخه دیگر در اختیار مرکز اسناد تهران نیز قرار داده می‌شود.
سجادیان تعداد برنامه‌های تولید شده را نزدیک به 2500 برنامه عنوان می‌کند که همگی در آرشیو بیناد شهید نگهداری می‌شوند، او البته به تولید کلیپ‌های دو دقیقه‌ای با موضوع وصیت‌نامه شهدا نیز اشاره می‌کند که نزدیک به 210 قسمت آن از تلویزیون اصفهان پخش شده است.
وی همچنین به اجرای طرح تاریخ شفاهی که به خانه شهدا می‌روند و پیرامون زندگی، اخلاق، روش تربیتی و سیره شهدا با بستگان درجه یک آنها به گفتگو می‌نشینند نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: این طرح با قوت در استان اصفهان در حال انجام است و کلیه فیلم‌های ضبط شده از این مصاحبه‌ها در آرشیو بنیاد و مخزن تهران موجود است.
سجادیان قدیمی‌ترین دستگاه‌‌ها در بخش اسناد فیلم و صوت بیناد شهید را مربوط به سال 62 می‌داند و می‎گوید: مثلا یکی از این دستگاه‌ها کارش این است که در مدت زمان 30 ثانیه، کلیه صوت‌های ما را به دیجیتال تبدیل می‌کند.
جمع‌آوری 13 هزار و 491 وصیت‌نامه شهدا در اصفهان
معاون فرهنگی و امور اجتماعی اداره کل بنیاد شهید و امور ایثارگران استان اصفهان نیز در حاشیه این بازدید به حضور چشمگیر رزمندگان و ایثارگران اصفهانی در دفاع مقدس اشاره کرده و می‌گوید: در همین راستا باید نسبت به معرفی فکر و اندیشه شهدا، رزمندگان و ایثارگران استان اصفهان تلاش شود و آثار شهدا خصوصا وصایای آنها به جامعه و نسل جوان معرفی شود.
سیدعلی قریشی یکی از ماموریت‌های اصلی بنیاد شهید را جمع آوری آثار و نشر این آثار برای مردمی که در دوران دفاع مقدس حضور نداشته و با آن زمان آشنا نیستند، می‌داند و عنوان می‌کند که باید با نشر این آثار، این پیوند را بین نسل دهه چهارم و دهه اول برقرار کرد.
معاون فرهنگی و امور اجتماعی اداره کل بنیاد شهید و امور ایثارگران استان اصفهان از جمع‌آوری 13 هزار و 491 وصیت‌نامه شهدا خبر می‌دهد و می‌گوید: وصایای شهدا نماد روشن و مستندی است که به هیج وجه غیرقابل تغییر نیست و وقتی آنها را بررسی می‌کنیم تفکر و اندیشه شهدا بیشتر برایمان روشن و مبرهن می‌شود.
چاپ کتاب وصایای شهدای اصفهان پروژه مهم برزمین مانده!
قریشی که معتقد است پس از دفاع مقدس نسبت به معرفی جامعه ایثارگر کوتاهی‌های فراوانی شده، می‌گوید: در حال حاضر در استان اصفهان 59 هزار و 402 برگ وصیت‌نامه از شهدای داریم ولی متاسفانه چاپ کتاب وصایای شهدای ما هنوز به مرحله اجرا نرسیده و بیشتر آنها در بایگانی بنیاد در حال خاک خوردن است.
او تاکید می‌کند که اسناد شهدا به خصوص وصایا و دست نوشته‌های آن‌ها برای الگوبرداری و این که جامعه مطلع شود چه انسان‌های برای آسایش ما خود را در معرض دشمن و گلوله قرار دادند باید به بین مردم برود نه اینکه در بایگانی‌ها نگهداری شود.
قریشی همچنین به تدوین 15 هزار و 801 زندگینامه شهدا در استان اصفهان اشاره و بیان می‌کند: بنیاد برای برخی از شهدا که به دلایلی وصیت نامه نداشته اند، اقدام به تهیه و تدوین زندگینامه آن‌ها کرده است.
ارسال 85 هزار و 293 مورد از اصل آثار شهدای اصفهانی به تهران
این مقام مسوول اعلام می‌کند که 85 هزار و 293 مورد از اصل آثار شهدا در استان اصفهان برای نگهداری با روش‌های علمی به مرکز اسناد بنیاد شهید در تهران ارسال شده است.
او در خصوص نگهداری اصل آثار در تهران با توجه به دستورالعملی که به کل استان‌ها ابلاغ شده است، می‌گوید: تمامی استان‌ها در کل کشور باید اصل سند و آثاری را که توسط بنیاد شهید آن مرکز جمع آوری شده، برای نگهداری بهتر و در شرایط مناسب‌تر به تهران ارسال کنند.
قریشی عنوان می‌کند هدف بنیاد شهید این است که این اصل سند در دهه‌های آینده هم مورد بازدید قرار بگیرد و مردم بتوانند از اصل آنها بهره‌برداری کنند و تصاویر آن سندها در استان‌ها و شهرستان‌ها نگهداری شود.
او در خاتمه با اشاره به نگهداری  قریب 800 هزاربرگ سند از شهدا در استان اصفهان ابراز امیدواری می‌کند که بتوان با سبک علمی و استاندارهای ملی و بین الملی این اسناد را نشر و در اختیار علاقمندان قرار داد.

چگونه از مرکز اسناد استفاده کنیم؟
بیشتر بدانیم
مرکز اسناد بنیاد شهید و ایثارگران مشتمل بر نه و نیم میلیون سند و آثار شامل آثار مکتوب، دست نوشته و عکس است که مخزن اصلی آن در ساختمان ملک الشعرای بهار خیابان طالقانی است اما دسترسی به اصل آن تقریبا ممکن نیست ولی از چندسال قبل به موازات این مرکز، مخزن دیجیتال راه اندازی شده است که در همان ساختمان ملک الشعرا قابل دسترسی است.
به گفته مدیر مرکز اسناد بیناد، هرکسی که می خواهد از اسناد استفاده کند باید رزومه دار باشد. اگر استاد و دانشجو است باید نشانه ای از دانشگاه مربوطه داشته باشد، خبرنگار از رسانه مربوطه و محققان از محلی که پژوهش انجام می‌دهند، نامه ای همراه داشته باشند.
خانواده‌های شهدا هم اگر به گونه ای نسبت خود را با صاحب اثر ثابت کنند،‌ مجاز به دسترسی به این اسناد خواهند بود، برای استفاده از این آثار شهدا لازم است نام و مشخصان کامل شهید عنوان شود تا به دست آوردن آن آسان شود وگرنه زمان زیادی برای یافتن آن صرف خواهد شد.
این مرکز در گذشته دارای سامانه IBMS بود که به صلاحدید مقامات آمار و اطلاعات بنیاد قطع شد که همکاران این مجموعه در دور افتاده‌ترین نقاط هم می‌توانستند به آن دسترسی داشته باشند، گفته شد این سامانه به دلیل ملاحضات امنیتی و نرم افزای قطع شده است.
سیستم IBMS اگرچه دارای پشتوانه‌ای قوی نبود اما بسیار ساده بود و به راحتی خدمات خوبی ارائه می کرد، حتی به راحتی قابل دانلود بود؛ قرار شد سامانه دیگری جایگزین شود تا بحث‌های امنیتی در آن لحاظ شود و دارای کارایی بهتری هم باشد.
گفته می‌شود سامانه جدید پس از راه‌اندازی تا کنون نتوانسته انتظارات این بخش را برطرف و جای آن را پرکند و دارای خطا و ایراد است که در دوسال اخیر امکان رفع عیب آن فراهم نشده است، در این سامانه امکان جستجو برای اسناد هم وجود دارد، حتی اطلاعات استانی شهدا و ایثارگران اما برای استفاده از اسناد یک شهید باید از نام شهید و کد شهادت، او را ردیابی کرد.